อัมพาตใบหน้า (Bell’s Palsy)
ภาวะที่กล้ามเนื้อใบหน้าข้างหนึ่งอ่อนแรงหรือเป็นอัมพาต มักเกิดขึ้นอย่างเฉียบพลัน โดยมีสาเหตุมาจากเส้นประสาทสมองคู่ที่ 7 (Facial Nerve) เกิดการอักเสบ ติดเชื้อ หรือถูกกดเบียด ทำให้ผู้ป่วยเกิดการอ่อนแรงใบหน้าครึ่งซีก ซึ่งทำให้คิ้วตก มุมปากตก ยิ้มไม่สุด หลับตาไม่สนิท หรือมีใบหน้าบิดเบี้ยว
แนวทางการรักษา นอกจากการใช้ยา เช่น สเตียรอยด์ หรือการรักษาทางการแพทย์อื่น ๆ แล้ว การทำกายภาพบำบัดโดยใช้การกระตุ้นไฟฟ้าร่วมกับการนวด การประคบอุ่น และออกกำลังกายใบหน้า ก็มีบทบาทสำคัญในการช่วยฟื้นฟูให้กล้ามเนื้อกลับมาใช้งานได้ดีขึ้น ป้องกันการลีบ ลดการเกร็งร่วม (synkinesis) และเพิ่มการควบคุมการเคลื่อนไหวที่เป็นอิสระและแม่นยำขึ้น
ทำไมต้องออกกำลังกายใบหน้า?
การทำกายบริหารใบหน้า (Facial Exercise) ช่วยกระตุ้นเส้นประสาทและกล้ามเนื้อ ลดอาการเกร็งผิดปกติ และส่งเสริมการฟื้นตัว โดยเป็นการกระตุ้นเส้นประสาทที่อ่อนแรง ช่วยให้กล้ามเนื้อไม่ลีบ กระตุ้นการเชื่อมต่อระหว่างสมองกับกล้ามเนื้อ และช่วยให้ผู้ป่วยฟื้นตัวได้เร็วขึ้น
หลักการออกกำลังกายใบหน้า
- เริ่มทันทีที่อาการคงที่ (ควรอยู่ภายใต้คำแนะนำของแพทย์หรือนักกายภาพบำบัด)
- ฝึกต่อเนื่องวันละ 2–3 รอบ รอบละประมาณ 10–15 นาที
- ทำช้า ๆ เน้นความรู้สึกของกล้ามเนื้อ อย่าฝืนหรือเกร็งเกินไป
- ส่องกระจกขณะฝึก เพื่อให้เห็นการเคลื่อนไหว และช่วยให้ฝึกได้แม่นยำ
1️⃣ Frontalis (หน้าผาก)
- ยกคิ้วขึ้นช้า ๆ
- ใช้มือประคองถ้าจำเป็นเพื่อป้องกันรอยย่นลึก
- เน้นความรู้สึกของกล้ามเนื้อ
2️⃣ Corrugator (ขมวดคิ้ว)
- ขมวดคิ้วเข้าหากัน
- ควบคุมให้เคลื่อนไหวสมมาตร
- ใช้นิ้วช่วยฝึกด้านอ่อนแรง
3️⃣ Orbicularis Oculi (หลับตา)
- หลับตาเบา ๆ ไม่เกร็งหน้าผาก
- ใช้นิ้วช่วยปิดหากจำเป็น
- เน้นการปิดตาเรียบเนียน
4️⃣ Zygomaticus (ยิ้ม)
- ยิ้มมุมปากขึ้นเท่ากัน
- ใช้นิ้วช่วยดันมุมปากข้างอ่อนแรง
- เน้นรอยยิ้มธรรมชาติ ไม่ตึงหรือเบี้ยว
5️⃣ Buccinator (พองแก้ม/เป่าลม)
- อัดลมในปาก พองแก้มซ้าย-ขวา
- ควบคุมการรั่วของลมที่มุมปาก
- ฝึกการสลับลมซ้าย-ขวาเพื่อเพิ่มการแยกการควบคุม
6️⃣ Lip Movements
- เม้มริมฝีปากเข้าหากัน
- ยื่นริมฝีปากไปข้างหน้า (Pucker)
- แลบลิ้นตรงไปข้างหน้าและซ้าย–ขวา
*เคล็ดลับระหว่างฝึก*
- จับความรู้สึก และ ใช้สมาธิ นึกภาพกล้ามเนื้อขยับ แม้บางครั้งกล้ามเนื้อจะยังไม่ตอบสนอง
- สามารถทำควบคู่กับ การกระตุ้นไฟฟ้าและการนวดเพื่อลดอาการตึงได้
- การพักผ่อนที่เพียงพอ ลดความเครียด และรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ ก็มีส่วนช่วยให้เส้นประสาทฟื้นตัวได้เร็วขึ้น
ข้อควรระวัง!!
⚠️ หลีกเลี่ยงการฝึกหนัก เคลื่นไหวเร็ว หรือแรงเกินไป เพราะอาจทำให้กล้ามเนื้อล้าหรือเกร็งตัวผิดปกติ (Synkinesis)
⚠️ หากมีอาการปวด กล้ามเนื้อกระตุก หรือการเคลื่อนไหวผิดปกติ ควรปรึกษาแพทย์หรือนักกายภาพบำบัดทันที
การออกกำลังกายใบหน้าเป็นส่วนสำคัญในการฟื้นฟูผู้ป่วยอัมพาตใบหน้า Bell’s Palsy ให้สามารถกลับมาใช้ชีวิตได้อย่างปกติ การฝึกอย่างต่อเนื่องและถูกวิธี ช่วยเพิ่มโอกาสในการฟื้นตัวอย่างมีประสิทธิภาพ และลดภาวะแทรกซ้อนได้ในระยะยาว
